Waar ligt de grens? Hoe komt een groep jonge voetballers zo ver een grensrechter dood te trappen? Waarom is een hele generatie wielrenners aan de doping? Hoe komt het dat bestuursleden van een onderwijsinstelling collectief frauderen? Ik kan me herinneren dat ik als kind voor het eerst met mijn vader meeging naar Ajax. Men spreke 1979. De mensen om mij heen gingen tijdens de wedstrijd helemaal los. Ik zat met mijn oren te klapperen. Schijnbaar hebben we afgesproken dat schelden bij voetbal hoort en niet gek is. En dat wordt dan de norm. En als je iemand verrot mag schelden is het nog maar een klein stapje naar een duwtje, en als je iemand een duw mag geven dan mag je iemand ook wel een klein klapje verkopen, toch? In de psychologie kennen we het verschijnsel group think, waarbij een groep tot slechte daden komt en die zelf normaal vindt. Door de druk om te conformeren geven zelfs zinnige mensen zich over aan de groepsnorm. Het is zodanig gebruikelijk in een wielerploeg om doping te gebruiken, dat jij je als lid niet meer afvraagt of de norm wel ‘normaal’ is. Het is abnormaal als je niet meedoet. Deze normverschuiving wordt versterkt door een drietal ontwikkelingen: Het gebrek aan zelfkritiek: we kijken te weinig kritisch naar onszelf en laten ons nergens op aanspreken. Het onvermogen om echt verbinding te maken: we vinden van alles van anderen en als ze iets fout doen distantiëren we ons van hen. Het gebrek aan eigenaarschap: slechts weinigen nemen de verantwoordelijkheid voor wat er gebeurt. Dit zie ik vaak terug in organisaties. Collega’s durven geen feedback op elkaars gedrag te geven en laten het dus maar voor een ander. De allerbelangrijkste reden is vaak angst. Angst voor afwijzing, ontslag of om een zeikerd te zijn. En zo tekent de verantwoordelijke persoon bij een onderwijsinstelling voor die tweede leaseauto. En daarom trekt het bestuur van een voetbalvereniging niet bij het eerste incident een team uit de competitie en escaleert de situatie. Dit patroon moeten we doorbreken. En dat vergt lef! We moeten ons uitspreken tegen vanzelfsprekendheden, normverschuiving en ongewenst gedrag. Ook die verandering begint bij jezelf. Ik werd anderhalve week geleden door mijn vrouw aangesproken op mijn gedrag. Ik zat voor de televisie voetbal te kijken en de spelers uit te schelden. Mijn vrouw merkte fijntjes op dat ik tijdens het eten nog een moreel betoog over voetbalverloedering hield. Over hoe dat zat? Daarom mijn goede voornemen voor 2013. Een kleine. Ik ga niet meer schelden op spelers als ik voetbal kijk. Ten eerste is het volledig zinloos. Ten tweede wil ik niet het verkeerde voorbeeld geven aan mijn tweejarige zoon. Voordat je weet gaat hij ook spelers uitschelden en bevestigen we weer de norm. We weten allemaal waar de grens ligt, we zijn hem af en toe alleen even vergeten.